آیا با انواع جلگه‌ها آشنا هستید؟

احتمالا در کتاب‌های مربوط به درس جغرافیا با مفهوم بسیاری از عوارض زمین مانند کوه‌ها، دشت‌ها، جلگه و غیره آشنا شده‌اید. جلگه و دشت به لحاظ تعریف بسیار به هم نزدیک هستند، تا جایی که می‌توان هر دو را اینطور تعریف کرد که سرزمین همواری هستند که از آبرفت رودها تشکیل شده و به دریا یا دریاچه ختم می‌شود. جلگه‌های مختلفی مانند جلگه خوزستان در ایران، همینطور هستند. در این مقاله از مقالات ویکی زندگی تصمیمان بر صحبت درباره جلگه، نحوه تشکیل و فواید آن است.

جلگه‌ها براساس نوع شکل‌گیری دارای انواع مختلفی هستند. جلگه با تاثیرپذیری از عوامل زیادی مانند پدیده‌های آب و هوایی و زمین‌شناسی از جمله رسوبات آب، یخ، باد، فرسایش خاک و حتی گدازه‌ها می‌توانند شکل پیدا کنند و به وجود بیایند.

جلگه‌ها به علت دارا بودن خاک غنی از مواد معدنی و چشم‌انداز نسبتا مسطح و وسیع در بسیاری از مناطق زمین‌های کشاورزی حاصلخیزی را ایجاد می‌کنند. پوشش گیاهی قالب در جلگه‌ها علف است، به همین خاطر گاهی به جلگه‌ها، علفزار هم گفته می‌شود. طول عمر طبیعی گیاهان در جلگه‌ها وابسته به شرایط آب و هوا و اقلیم جغرافیایی منطقه جلگه است که می‌تواند از جنگل‌های سرسبز تا دشت‌های بی آب و علف تغییر پیدا کند.

جلگه ها چطور به وجود می آیند؟

جلگه‌ها یکی از اصلی‌ترین و مهم‌ترین اشکال جغرافیایی کره زمین هستند که در تمام پنج قاره وجود دارد؛ به طوری که بیش از یک سوم مساحت کل جهان را در بر می‌گیرد. جلگه‌ها امکان دارد از رسوبات آب، یخ، باد و یا توسط فرسایش خاک به وسیله تپه‌ها و کوه ها تشکیل شده باشند.

به طور کلی نحوه و مدل شکل‌گیری و ایجاد جلگه‌ها به این صورت است که رودخانه‌ها در زمان حرکت در مسیر خود، خاک‌های کف را با خود شسته و حمل می‌کنند که در زبان علم به اینها آبرفت گفته می‌شود؛ این آبرفت‌ها در مجاورت رود و یا دریا و دریاچه ته‌نشین می‌شوند و از انباشت این خاک ته‌نشین‌شده که بسیار حاصلخیز نیز هست، جلگه به وجود می‌آید.

درباره انواع مختلف جلگه ها

خود جلگه براساس پارامترها و ویژگی‌های مختلف و متنوعی به انواع زیادی تقسیم می‌شود که در اینجا به تعدادی از آنها اشاره کرده و اندکی درباره هرکدام توضیحاتی ارائه خواهیم کرد:

1. جلگه های رسوبی

جلگه‌های رسوبی به جلگه‌هایی گفته می‌شود که توسط رسوب مواد به وجودآمده توسط عوامل مختلف مانند یخچال‌های طبیعی، رودخانه‌ها، امواج و باد شکل گرفته است. باروری و حاصلخیزی خاک این نوع جلگه‌ها تا حد زیادی به نوع رسوبات تشکیل دهنده آن بستگی خواهد داشت.

1. جلگه های آبرفتی

جلگه‌های آبرفتی که رایج‌ترین و مرسوم‌ترین نوع جلگه هستند، در طی مدت زمانی طولانی توسط آبرفت رودخانه‌ها تشکیل یافته‌اند. رودخانه‌ها در مسیر حرکت خود آبرفت‌ها را حمل کرده و با خود می‌برند و در پیرامون و اطراف رود یا حاشیه دریا و یا دریاچه انباشت و جمع می‌کنند و این انباشت آبرفت‌ها موجب به وجود آمدن جلگه‌های آبرفتی می‌شود.

1. جلگه های یخچالی

این نوع جلگه‌ها با حرکت یخچال‌های طبیعی در اثر نیروی جاذبه شکل گرفته است. جلگه‌های یخچالی توسط رسوباتی که از آب‌شدن یخبندان‌ها یا یخچال‌های طبیعی به وجود آمده، تشکیل می‌شوندو به وجود می‌آیند.

1. جلگه های فرسایشی

جلگه‌های فرسایشی به وسیله عوامل مختلفی مثل انواع آب‌های جاری، رودخانه‌های مختلف، باد و یخچال‌های طبیعی به وجود آمده و ایجاد می‌شوند. این جلگه‌ها بر اثر فرسایش خاک، موجب صاف‌شدن زمین‌های ناهموار می‌شوند.

جلگه های مشهور کشور ایران

کشور ما ایران تعدادی از جلگه‌های مختلف را در خود جای داده است. به عنوان نمونه جلگه خوزستان و جلگه مازندران از معروف‌ترین جلگه‌های ایران هستند. سایر جلگه‌های مهم کشور ایران عبارت هستند از:

• جلگه موسی‌آباد
• جلگه چاه هاشم
• جلگه شبانکاره
• جلگه سیرجان
• جلگه زوزن
• جلگه ماژان
• جلگه خوزستان

جلگه های معروف در دنیا

از طرفی دیگر انواع مختلفی از جلگه‌ها در دنیا هم وجود دارند که معروف‌ترین جلگه‌های جهان نیز عبارت هستند از:

• جلگه استرالیا (استرالیا)
• جلگه کنتربری (واقع در نیوزلند)
• جلگه گنگ و سند (واقع در هندوستان، بنگلادش و نپال)
• جلگه کانتو (واقع در ژاپن)
• جلگه بزرگ آمریکا (آمریکا)

ویژگی های خاک و آب و هوای جلگه‌ ها چطور است؟

آب و هوای جلگه‌ها بسته به اقلیم و منطقه‌ای که در آن قرار دارند، می‌تواند آب و هوای مختلف و متفاوتی باشد. جنس و نوع خاک موجود در جلگه‌ها و میزان حاصلخیزی آن نیز بستگی به نوع آب و هوای منطقه دارد. در صورتی که منطقه‌ دارای جلگه، از آب و هوایی معتدل و پر باران برخوردار باشد، خاک آن جلگه هم دچار افزایش حاصلخیزی خواهد شد و در ادامه جلگه‌هایی که در مناطق گرمسیری و خشک‌تری قرار گرفته‌اند، میزان حاصلخیزی خاک در آنها کمتر خواهد بود.

چگونگی پوشش گیاهی در جلگه ‌ها

جلگه‌ها بسته به نوع اقلیم و آب و هوایی که در آن قرار دارند، از انواع پوشش گیاهی متفاوت و مختلف برخوردار هستند. انواع پوشش گیاهی جلگه‌ها عبارت هستند از:

• پوشش گیاهی علفزار (مخصوص مناطق معتدل یا نیمه گرمسیری)
• پوشش گیاهی استپی (مخصوص مناطق نیمه خشک)
• پوشش گیاهی ساوانا (مخصوص مناطق گرمسیری)
• پوشش گیاهی توندرا (مخصوص مناطق قطبی)

چرا جلگه‌ ها مهم هستند؟

دلایل زیادی برای مهم‌بودن مناطق جلگه‌ای وجود دارد؛ مانند اینکه جلگه‌ها به دلیل خاک حاصلخیزی که دارند، مکان مناسبی برای کشاورزی و چرای انواع دام‌ هستند. جلگه‌ها در برخی مناطق جغرافیایی، دربردارنده منابع طبیعی نظیر نفت، ذغال سنگ و سایر مواد معدنی نیز هستند.

حاصلخیز بودن جلگه‌ها موجب شده تا در پیرامون این مناطق جمعیت زیادی تمرکز پیدا کند و به نوعی می‌توان جلگه‌ها را از عوامل اساسی و اصلی پیدایش و توسعه شهرها به حساب آورد. جلگه‌ها معمولا به خاطر وضعیت صخره‌ای شکل یا شیب‌داری که در بعضی از قسمت‌های خود دارند، غالبا در مناطق پُربارش مثل یک سیل‌گیر طبیعی رفتار و عمل می‌کنند.

قسمت‌هایی از مناطق جلگه‌ای که در حاشیه شهرها واقع شده‌اند، مکانی عالی برای گذران اوقات فراغت، تفریح، انواع فعالیت‌های ورزشی و دورهمی های خانوادگی و دوستانه هستند. جلگه‌ها به عنوان مهمترین راه‌های مواصلاتی برای ارتباط بین شهرها و روستاها به همدیگر از طریق روش‌های مختلف جاده‌ها یا راه‌آهن به حساب می‌آیند.